یکی از مهمترین مباحث در Batch Programming کدهای برگشتی یا Return Code میباشد. کدهای برگشتی به شما کمک میکنند تا از نتیجه دستورات و برنامه های اجرا شده آگهی پیدا کنید. در ادامه تی ام ال منیجر را در آموزش کدهای برگشتی در فایل Batch دنبال کنید.

زمانیکه یک دستور به درستی و با موفقیت اجرا میشود کد برگشتی آن صفر است ولی در صورتی که عملکرد آن با مشکل مواجه شود کد برگشتی آن غیر از عدد صفر میباشد. (عدد 1 یا بالاتر)

بررسی کدهای برگشتی در فایل Batch

یکی از Variable های پر اهمیت محیطی %ERRORLEVEL% نام دارد. %ERRORLEVEL% شامل آخرین کد برگشتی از برنامه یا Script های اجرا شده میباشد. اکثر دستورات خط فرمان مثل Echo و IF و Set مقدار موجود %ERRORLEVEL% را به خاطر میسپارند.

مرسوم ترین تکنیک برای بررسی عملکرد کدهای برگشتی استفاده از اپراتور NEQ یا Not Equal To در دستور IF میباشد.

IF %ERRORLEVEL% NEQ 0 (

    Echo Do Something Here to Address the Error

)

در دستور بالا گفته شده اگر عملکرد برنامه یا Script اجرا شده قبلی با خطا مواجه شود پیام Do Something Here to Address The Error را نمایش بده.

یکی دیگر از راههای که میتوان صحت عملکرد برنامه قبلی را بررسی نمود:

IF ERRORLEVEL 1

    Echo Do Something Here to Address the Error

)

استفاده نمودن از جمله ERRORLEVEL 1 صحیح میباشد. اما مشکل آن این است که شاید برنامه اجرا شده عدد منفی یا مثبت را ارسال کند. معمولا کمتر برنامه ای موجود میباشد که کلیه کدهای بازگشتی را سند کرده باشد به همین خاطر استفاده کردن از NEQ 0 بهتر از باقی روشها در خطا یابی میباشد.

برای بررسی نمودن یک کد مشخص میتوانید آن را با EQU وارد کنید. مثلا میتوانید یک برنامه یا Script را اجرا کنید و کد خروجی 9009 را بررسی کنید.

Program.exe

IF %ERRORLEVEL% EQU 9009 (

                                       ECHO Error – Program.exe Not Found in Your Path

)

در دستور بالا گفته شده اگر برنامه Program.exe با کد 9009 مواجه شد پیام Program.exe Not Found In Your Path را نمایش بده.

اجرای شرطی دستورات با استفاده از کد برگشتی

شما به سادگی میتوانید یک دستور را طبق شرایط مشخص شده با کدهای برگشتی اجرا کنید. مثلا اگر برنامه قبل به درستی کار خود را انجام داد باشد دستور X اجرا شود.

یک راه ساده و سریع برای اجرای یک دستور در صحت عملکرد دستور قبل استفاده از دو علامت && میباشد. به مثال ریز توجه کنید:

Program.exe && Echo Your Program Work Successfully

به صورت کلی از علامت & برای اجرای دستور دیگر در همان خط فعلی استفاده میشود. ولی در بالا از دو علامت && استفاده شده که به معنای اجرای دستور بعد و بررسی صحت عملکرد دستور قبل میباشد. که در صورت اجرا شدن بدون مشکل پیام نوشته شدن در جلوی دستور Echo نمایش داده شود.

برای تشخیص کارکرد صحیح از دو علامت && استفاده میشود ولی برای تشخیص مشکل از دو علامت || استفاده میشود. به مثال زیر توجه کنید:

Program.exe || Echo Program.exe Failed with Return Code %ERRORLEVEL%

یکی از روشهای ساده برای جلوگیری از اشتباه استفاده از دستور Exit به همراه پارامتر /B میباشد. (این دستور برای خروج از فایل Batch مورد استفاده قرار میگیرید نه اجرای عادی CMD)  پس از پارامتر /B باید کد مشخص کننده خطا را درج کنید. برای مثال:

Program.exe || Exit /B 1

اگر بخواهم یک روش دیگر همانند تکنیک بالا را برایتان توضیح دهم استفاده از دستور goto به همراه برچسب :EOF میباشد. EOF از سه کلمه End Of File تشکیل شده و باعث خروج یا بسته شدن فایل Batch میشود. به مثال توجه کنید:

Program.exe || GOTO :EOF

چند نکته برای کدهای برگشتی در فایل Batch

همیشه سعی کنید از کد صفر برای بررسی عملکرد موفق برنامه ها استفاده کنید. چرا که معمولا دیگر برنامه های فراخوان از IF ERRORLEVEL 1 برای بررسی فایل Batch استفاده میکنند.

یکی دیگر از کارهای که باید انجام دهید استفاده نمودن از دستور SET برای سند کردن کدهای برگشتی در فایل Batch میباشد

SET /A ERROR_HELP_SCREEN=1

SET /A ERROR_FILE_NOT_FOUND=2

با سند سازی از کدهای برگشتی در اول فایلهای Batch کار خود را در ارزیابی عملکرد دستور ها و برنامه راحت کنید.

ورودی های و خروجی ها Standard (آشنایی با مفهوم های STDIN و STDOUT و STDERR)

یکی از مباحثی که برای یادگیری بهتر Batch Programming نیاز به دانستن آن دارید. ورودی ها و خروجی ها (I/O) استاندارد میباشند. به صورت کلی سه نوع I/O وجود دارد که از قرار زیر میباشند.

ورودی استاندارد یا Standard Input که به اختصار STDIN گفته میشود. هر آنچه که شما با کیبورد تایپ میکنید STDIN میشود یعنی وارد شده های شما توسط کیبورد.

خروجی استاندارد یا Standard Output که به اختصار STDOUT گفته میشود. هر آنچه که با کیبورد وارد نموده اید و توسط مانیتور نمایش داده میشود را STDOUT میگویند. در واقع آنچه را که از مانیتور به عنوان خروجی میبینید STDOUT گفته میشود.

خروجی خطا یا Standard Error که به اختصار STDERR گفته میشود. STDERR هم همانند STDOUT میباشد با این تفاوت که به صورت مستقل برای نمایش خطا استفاده میشود.

هر کدام از سه استاندارد ذکر شده دارای یک کد انحصاری برای خود میباشند. استاندارد STDIN با کد 0 مرجع شده استاندارد STDOUT با کد 1 مرجع شده و استاندارد STDERR با کد 2 مرجع شده.

تغییر مسیر یا Redirection

یکی از وظیفه های عمومی در فایلهای Batch ارسال یا انتقال خروجی برنامه ها به فایلهای متن یا Log میباشد. شما به سادگی میتوانید با علامت یا اپراتور > خروجی برنامه ها را که STDOUT یا STDERR میباشند به یک فایل دیگر ارسال یا منتقل کنید. به مثال زیر توجه کنید:

DIR > Dirlist.txt

دستور بالا خروجی دستور DIR را بجای ارسال به مانیتور به فایل Dirlist.txt منتقل میکند. توجه کنید اگر فقط از یک علامت > استفاده کنید فایل Dirlist.txt بازنویسی یا Overwrite میشود. اما اگر از دو علامت >> استفاده کنید خروجی های جدید به زیر اطلاعات یا خروجی های قبلی منتقل میشوند. پس دیگر عمل بازنویسی یا Overwrite اتفاق نمی افتد. به مثال زیر توجه کنید:

Dir D:\ >>Dirlist.txt

به صورت پیشفرض با استفاده از اپراتور های > و >> خروجی STDOUT ارسال میشود. اما برای ارسال STDERR میتوانید از اعداد مرجع آنها استفاده کنید. برای مثال:

Dir Document.txt 2>>Dirlist.txt

برای ارسال هر دو استاندارد STDERR و STDOUT به یک فایل میتوانید از دستور زیر استفاده کنید:

Dir Document.txt > output.txt 2>&1

تا اینجا از علامت های > و >> برای خروجی گرفتن از دستورات استفاده شده اما برای ورودی گرفتن یا STDIN باید از علامت < استفاده کنید. در واقع بجای ورودی گرفتن از کیبورد میتوانید از یک فایل متنی با علامت < ورودی بگیرید. به مثال زیر توجه کنید:

Sort < Textfile.txt

سرکوب نمودن خروجی برنامه ها

شما به سادگی میتوانید خروجی برنامه ها را سرکوب کنید یا از بین ببرید. یعنی نه خروجی از مانیتور نمایش داده شود نه به فایل خاصی منتقل شود. برای سرکوب نمودن خروجی برنامه ها باید از علامت > به همراه کلمه NUL استفاده کنید. به مثال زیر توجه کنید:

Ping 4.2.2.4 >NUL

در دستور بالا فرایند Ping گرفتن از آدرس 4.2.2.4 انجام میشود اما هیچ خروجی از آن نمایش داده نمیشود.

انتقال خروجی یک برنامه به ورودی یک برنامه دیگر

یکی دیگر از ویژگیهای که در CMD و فایلهای Batch وجود دارد انتقال STDOUT یک برنامه به STDIN یک برنامه دیگر میباشد. مثلا شما میتوانید خروجی برنامه DIR را به صورت مستقیم به برنامه More ارسال کنید. تا بتوانید نتایج دستور DIR را به درستی و به اندازه صفحه خط فرمان مشاهده کنید. برای انتقال STDOUT به STDIN باید از علامت | استفاده کنید. به مثال زیر توجه کنید:

DIR /s | More

به فرایند انتقال خروجی یک برنامه (STDOUT) به ورودی یک برنامه (STDIN) دیگر Piping گفته میشود.

ساخت فایل متن با ورودی CON

شما به سادگی میتوانید با ارسال STDIN کیبورد به STDIN برنامه CMD که CON نام دارد یک فایل متنی بسازید. برای مثال:

TYPE CON > Documents.txt

Hello World

پس از نوشتن محتوای خود با فشردن کلید F6 و زدن کلید Enter خروجی برنامه خود را در فایل متنی Documents.txt ذخیره کنید.

دستور SET در فایل Batch

Set tml=TML-MANAGER.IR

Echo %temp%

SET

@echo off

Title Why Use Variables

SET ls=D:\Data\Backup\Linux\Softwares\

XCopy /s F:\ %ls%

XCopy /s G:\ %ls%

Dir %ls%

همانند زبانهای برنامه نویسی، Batch Programing هم دارای دستوراتی برای هوشمند سازی فعالیت ها در فایل Batch میباشد. مثلا زمانیکه میخواهید کار یا وظیفه خاصی را در فایل Batch انجام دهید. میتوانید مشخص کنید اگر اتفاق X افتاد عمل 1 را انجام بده در غیر این صورت عمل 2 را انجام بده. در واقع از دستور IF برای اجرای شرطی برنامه ها در فایلهای Batch استفاده میشود.

دستور IF را میتوان برای سه هدف مختلف استفاده نمود:

یک: برای بررسی از صحت عملکرد برنامه ها یا Script های قبلی (ERRORLEVEL).

IF [NOT] ERRORLEVEL number command

دو: برای مقایسه از همسان بودن دو رشته (String) مختلف (String).

IF [NOT] string1==string2 command

سه: برای بررسی از وجود داشتن یا نداشتن فایلها و پوشه ها (EXIST).

IF [NOT] EXIST filename command

در بخش بالا مثال های از دستور IF را به همراه نمونه ای از دستورات آن مشاهده میکنید.

1. از کلمه NOT برای معکوس نمودن بررسی دستور IF استفاده میشود.
2. از Variable یا متغیر ERRORLEVEL برای بررسی کد برگشتی دستور قبل استفاده میشود.
3. بجای Number باید از کد برگشتی مناسب استفاده کنید.
4. بجای Command باید دستور مورد نظر خود را وارد کنید.
5. رشته یا String1 در واقع یک مقدار برای بررسی و مقایسه آن با String2 میباشد.
6. از کلمه Exist برای بررسی از وجود فایلها و پوشه ها استفاده میشود.

بررسی عملکرد برنامه قبلی

همانطور که گفتم برای بررسی از صحت عملکرد برنامه های اجرا شده، باید از Variable یا متغیر ERRORLEVEL استفاده کنید. برای مثال:

@ECHO OFF

Ping 4.2.2.4

IF ERRORLEVEL 0 ECHO Your Ping Was Successful

Pause

در دستور بالا گفته شده اگر کار برنامه Ping به درستی انجام شود. پیام Your Ping Was Successful را نمایش بده.

دستور IF دارای پنج Compare-op یا Operator برای بررسی هوشمندانه تر کد ها میباشد. استفاده از Compare-op به شما اجازه میدهد اعداد بالاتر و پایین تر کد ها را نیز بررسی کنید. در ادامه اسم این Compare-op ها را مشاهده میکنید:

EQU – Equal

NEQ – Not Equal

LSS – Less Than

LEQ – Less Than or Equal

GTR – Greater Than

معنای Compare-op های بالا از قرار (EQU یعنی مساوی است با) – (NEQ یعنی مساوی نیست با) – (LSS یعنی کمتر است از) – (LEQ یعنی کمتر یا مساوی است با) – (GTR یعنی بزرگتر است از) میباشد.

برای استفاده از Operator های بالا یا همان Compare-op ها باید نحوه استفاده از دستور به این شکل میشود:

Ping 4.2.2.4

IF %ERRORLEVEL% NEQ 0 (

    ECHO Operation Failed

)

Pause

در دستور بالا گفته شده اگر کد برگشتی با عدد 0 مساوی نبود پیام Operation Failed را نمایش بده.

مقایسه دو Strings با یکدیگر

برای مقایسه دو String با یکدیگر باید از دو علامت == در بین String ها استفاده کنید. به مثال زیر توجه کنید.

@ECHO OFF

IF %TMP% == C:\Users\Home\AppData\Local\Temp Echo Both String Are Same

در دستور بالا گفته شده اگر %TMP% با آدرس C:\Users\Home\AppData\Local\Temp یکی بود پیام Both String Are Same را نمایش بده.

بررسی از وجود داشتن یا نداشتن فایل

برای بررسی از وجود یک فایل یا پوشه در هارد دیسک باید از کلمه Exist استفاده کنید. برای مثال

IF EXIST %TMP% ECHO Temporary Folder Was Found

همانطور که میدانید %tmp% مشخص کننده پوشه Temp در آدرس C:\Users\AccountName\AppData\Local\Temp میباشد. اگر بخواهیم به صورت جزئی نگاه کنیم، دستور if exist به معنای “اگر وجود داشت” است سپس مقصود if exist با کلمه %tmp% مشخص شده. در آخر هم دستور echo برای نمایش پیغام Temporary Folder Was Found استفاده شده. به زبان ساده در دستور بالا گفته شده اگر پوشه %tmp% وجود داشت پیغام Temporary Folder Was Found را نمایش دهد.

به مثال معکوس شده دستور IF با کلمه NOT توجه کنید:

IF NOT EXIST %TMP% ECHO Temporary Folder Not Found

در مثال بالا بجای if exist از if not exist استفاده شده که به معنای “اگر وجود نداشت” میباشد (متضاد دستور if exist) سپس از کلمه %tmp% به عنوان مقصود if not exist استفاده شده و در آخر هم از دستور echo برای نمایش پیام Temporary Folder Not Found استفاده شده. پس به طور کلی کار دستور بالا برای بررسی کردن پوشه %tmp% میباشد. تا در صورت عدم وجود %tmp% پیغام Temporary Folder Not Found را نمایش دهد.

برای درک بهتر دستور IF بهتر است مثال های متعددی از دستور IF را بخوانید. سپس از آنها برای خود فایل های Batch بسازید. تا به صورت کامل دستور IF را درک کنید.

ساخت منو در فایل Batch

همانطور که در فصل اول آموزش Batch Programming گفتم ساخت فایل Batch به شما اجازه میدهد کارهای خود را به صورت خودکار یا زمانبندی شده انجام دهید. یکی دیگر از ویژگی های Batch Programming توانایی در ساخت منو است. یعنی به سادگی میتوانید برنامه ای بسازید که کاربر پایانی بتواند یکی از Option های ساخته شده شما را انتخاب کند. یعنی ساخت یک برنامه چند گزینه ای. در ادامه تی ام ال منیجر را با آموزش ساخت منو در فایل Batch همراهی کنید.

ایجاد منو در فایل Batch به سادگی آب خوردن میباشد. برای ساخت منو باید از Colon یا همان علامت نقل قول (:) در اول جمله استفاده کنید.

ساخت فهرست نمایشی منوها

برای شروع یک فایل Text بسازید سپس فرمت آن را به Bat یا cmd تغییر دهید. و از دستورات پایه (echo – title – color) برای مشخص نمودن منوی گرافیکی فایل Batch استفاده کنید. برای مثال:

@Echo off

Title Create Batch Menu

:Menu

Color 0a

Echo ______________________________________

Echo.

Echo Please Choose one of the following menu

Echo Press n for open notepad

Echo Press c for open calculator

Echo ______________________________________

تا اینجا فقط از دستورات فصل اول برای ساخت ظاهر منو یعنی نمایش Option های که کاربر پایانی میتواند از طریق آنها وظایف مشخص را انتخاب کند را بیان کردیم. و تنها مورد جدیدی که اضافه شده :menu میباشد. این مورد که در ابتدای آن : گذاشته شده مشخص کننده یک بخش در فایل Batch است. شما میتوانید با گذاشت علامت : بخش هی مختلف برای فایل Batch خود بسازید.

نکته: همانطور که گفتم علامت : برای مشخص نمودن بخشهای مختلف فایل Batch میباشد. شما میتوانید از هر کلمه ای به همراه علامت : برای مشخص نمودن یک بخش استفاده کنید. در ادامه فایده بخش بندی را متوجه خواهید شد.

ساخت ورودی های منو

اما دستوری که باید برای ساخت ورودی های منو از آن استفاده شود؛ دستور Set با پارامتر /p میباشد. از دستور Set برای تغییر یک Variable به Variable دیگر استفاده میشود. برای مثال:

SET /P M=Type n or c and Press Enter:

IF %M%==n goto Notepad

IF %M%==c goto Calculator

همانطور که گفتم دستور set برای تغییر یک Variable به Variable دیگر استفاده میشود. در بالا هم حرف M یک Variable یا متغیر میباشد که در جمله های پایین آن با دستور IF مشخص شده اگر همراه با Variable حرف M حرف N وارد شود با دستور Goto به بخش Notepad برود اما اگر با C وارد شد به بخش Calculator برود.

بخش بندی فایل Batch

حال باید بخش های مختلفی که در بالا مشخص نموده ایم را درست کنیم. در بالا دو بخش Notepad و Calculator مشخص شده که باید با علامت : این بخشها را بسازیم.

:Notepad

Start Notepad

exit

:Calculator

Start Calc

exit

در بالا دو بخش با نام های :NOTEPAD و :CALCULATOR ساخته شد که در هر بخش با دستور START برنامه مشخصی اجرا میشود. NOTEPAD همان برنامه ویرایشگر متن ویندوز میباشد و CALC هم همان ماشین حساب است. در آخر هر بخش از دستور Exit برای خروج از فایل Batch استفاده شده، حال بگذارید آن چرا که  به حال به صورت بخش بخش توضیح داده ام را یکجا در یک مثال برایتان بنویسم:

@Echo off

Title Create Batch Menu

:Menu

Color 0a

Echo ______________________________________

Echo.

Echo Please Choose one of the following menu

Echo Press n for open notepad

Echo Press c for open calculator

Echo ______________________________________

Echo.

SET /P M=Type n or c and Press Enter:

IF %M%==n goto Notepad

IF %M%==c goto Calculator

Goto Menu

:Notepad

Start Notepad

EXIT

:Calculator

Start Calc

EXIT

خلاصه آموزش ساخت منو در فایل Batch

در این فصل یک فایل Batch درست کردیم که دارای سه بخش میباشد: یک Menu دو Notepad سه Calculator برای مشخص کردن بخش های مختلف از علامت Colon یا همان نقل قول : استفاده کردیم. از دستور Echo برای ساخت فهرست ها استفاده شد و از دستور Set برای مشخص نمودن ورودی ها و تغییر Variable ها استفاده شد. از دستور IF برای مشخص نمودن شرایط دستور Set استفاده کردیم. در آخر از دستور Start برای فراخوانی برنامه های ویندوز مثل ماشین حساب (Calc) و ویرایشگر متن (Notepad) استفاده نمودیم.

تمرین: یک فایل Batch بسازید که در آن پنج منو مختلف برای انجام پنج وظیفه مختلف وجود داشته باشد.